فرش 1000 شانه کاشان

 

فرش ماشینی 1000 شانه کاشان به فرشی گفته می شود که در هر یک متر در راستای عرض فرش 1000 گره داشته باشد. یا به عبارتی در هر 10 سانتی متر از عرض فرش 100 گره موجود باشد. و شما در هنگام خرید فرش 1000 شانه کاشان به راحتی با قرار دادن یک خط کش ساده در پشت فرش و شمارش تعداد گره های فرش در 10 سانتی متر از آن می توانید متوجه شوید که آیا فرش شما واقعا 1000 شانه است یا نه!

تراکم استاندارد چنین فرشی سه برابر عدد شانه آن یعنی 3000 می باشد. البته این عدد به این معنا نیست که باید در یک متر از طول فرش 3000 گره وجود داشته باشد! چون عدد تراکم نشان دهنده تعداد پود به کار رفته در بافت هر یک متر از طول فرش است و از آنجا که برای بافت هر یک رج از فرش ماشینی 3 پود (پود زیر، پود میانه و پود رو) استفاده می شود، اگر در یک متر از طول فرش 1000 گره وجود داشته باشد یعنی 3000 ردیف پود در بافت آن استفاده شده است.

مزایای فرش ماشینی 1000 شانه کاشان

– قیمت مناسب:

همانطور که در بخش قبل اشاره کردیم فرش 1000 شانه از لحاظ قیمت در مقایسه با سایر فرش ها در رده متوسط به حساب می آید. قیمت این فرش گرچه نسبت به فرش 500 شانه و 700 شانه بالاتر است اما نسبت به فرش های 1200 و 1500 شانه قیمت به مراتب پایین تری دارد! با اینحال فرش 1000 شانه جزو دسته فرش های ماشینی فاخر به حساب می آید.

– زیبایی و ظرافت چشم نواز:

در ابتدای مقاله اشاره کردیم که فرش 1000 شانه در هر 10 سانتیمتر از طول یا عرض خود 100 گره دارد، پس در مقایسه با فرش 700 شانه کاشان (که در همین مقیاس تنها 70 گره دارد) ، از زیبایی و ظرافت بیشتری برخوردار است تا جایی که اگر دو فرش 700 و 1000 شانه را در کنار هم قرار دهید به وضوح شاهد تفاوت این دو فرش از نظر ظرافت نقش و نگار و زیبایی خواهید بود!

– نرمی و لطافت خوب:

با دقت در ویژگی های فرش 1000 شانه و مقایسه آن با فرش های با تراکم پایین تر و بالاتر از آن متوجه می شوید که از لحاظ ارتفاع خاب هم فرش 1000 شانه، مقدار میانه را به خود اختصاص داده! به این معنا که در حالی که ارتفاع خاب این نوع فرش از فرش های 500 و 700 شانه کمتر است اما باز هم ارتفاع خاب این فرش، از فرش های 1200 و 1500 شانه بیشتر است.

به همین دلیل با اینکه نرمی و لطافت فرش های 1000 شانه کاشان به اندازه نرمی و لطافت فرش های 500 و 700 شانه نیست اما از فرش های با شانه و تراکم بالاتر از خود نرمی و لطافت بیشتری دارد. در حقیقت در طراحی فرش ماشینی 1000 شانه سعی شده ضمن اولویت دادن به زیبایی و ظرافت فرش ماشینی، نرمی و لطافت فرش نیز در حد امکان حفظ شود.

– بازگشت پذیری بیشتر:

 

اگر در چیدمان منزل شما پایه مبل یا میز روی فرش قرار داده می شود، اگر “برگشت پذیری فرش” کم باشد بعد از مدتی چیدمان را عوض می کنید جای پایه های میز و مبل روی فرش باقی می ماند! اما اگر بازگشت پذیری فرش خوب باشد پرزهای فرش پس از برداشته شدن فشار به راحتی به حالت اولیه خود بر می گردند و دیگر اثری از جای پایه مبل و میز و … نخواهد ماند.

چون در بافت فرش 1000 شانه از الیاف نازکتری نسبت به فرش های 500 و 700 شانه استفاده می شود، بازگشت پذیری این نوع فرش از فرش هاب با تراکم پایین تر از خود کمتر است، اما کارشناسان صنعت فرش برای اینکه این ضعف تا حد زیادی برطرف شود ارتفاع خاب پرز های فرش را کاهش داده اند و با اینکار تا حد خوبی ویژگی برگشت پذیری فرش 1000 شانه حفظ شده است. و این فرش در مقایسه با سایر فرش های ماشینی (بالاخص فرشهای با تراکم بالاتر) از بازگشت پذیری نسبتا خوبی برخوردار است.

نکته ای که در زمان خرید فرش 1000 شانه به شما توصیه می کنیم این است که اگر فرش را برای مکان های عمومی و پر رفت و آمد مانند حسینیه و ... می خواهید ، توصیهقالی کاشان خرید فرش با شانه پایین تر یعنی فرش 700 شانه یا 500 شانه کاشان است.

 

 

 

برای خرید فرش 700 شانه کاشان به این نکته توجه کنید که این فرش باید در هر یک متر از عرض فرش 700 گره داشته باشد. و تراکم استاندارد یک فرش 700 شانه برابر 2100 می باشد. اگر چه فرش 700 شانه تا تراکم 2550 هم بافته می شود که این کار بر کیفیت و زیبایی فرش 700 شانه می افزاید.

همانطور که در مقاله “راهنمای جامع خرید فرش ماشینی کاشان” اشاره کردیم، برخلاف طرح فرش که تاثیر چندانی در قیمت فرش ندارد، مقدار تراکم و شانه فرش نه تنها یکی از مهمترین فاکتورها در قیمت فرش ماشینی است بلکه تاثیر مستقیمی بر کیفیت و کارایی و حتی طول عمر فرش دارد!

 

مراقب کلاهبرداران باشید!

در هنگام خرید فرش ماشینی 700 شانه به این نکته دقت کنید که فرش 700 شانه با فرش “طرح 700 شانه متفاوت است، علاوه بر این در بازار فروش فرش ماشینی بارها دیده شده که فروشندگانی با هدف سودجویی بیشتر با جعل برچسب پشت فرش، فرش های ماشینی با تراکم 500 شانه (که معروف به “فرش طرح 700 شانه” است) را به عنوان فرش 700 شانه به فروش می رسانند!

برای آشنایی دقیق تر با شیوه های شناخت و بررسی صحت اطلاعات درج شده در پشت فرش (از جمله شانه و تراکم، جنس نخ خاب و …) می توانید به مقاله “آموزش جامع خرید فرش ماشینی کاشان” مراجعه کنید.

 

مزایای خرید فرش ماشینی 700 شانه کاشان

 

مزیت اول: قیمت اقتصادی!

همانطور که در بخش قبل اشاره کردیم فرش 700 شانه از لحاظ قیمت جزو دسته فرش های نسبتا ارزان و یا به بیان دیگر اقتصادی و مقرون به صرفه می باشد. قیمت این فرش گرچه نسبت به فرش 500 شانه بالاتر است اما نسبت به فرش های 1000 و 1200 و 1500 شانه قیمت به مراتب پایین تری دارد!

 

مزیت دوم: نرمی و لطافت بیشتر فرش!

اگر می خواهید وقتی روی فرش راه می روید و یا می نشینید از نرمی و لطافت آن لذت ببرید فرش 700 شانه نسبت به فرش ها با شانه و تاکم بالاتر، رضایت بیشتری برای شما ایجاد می کند!

 

مزیت سوم: بازگشت پذیری بیشتر!

نکته مهم و قابل توجه در خصوص فرش های 700 شانه اینجاست که چون نخ فرش های 700 شانه نسبت به فرش های 1000 و 1200 شانه از ضخامت بیشتری برخودار است، بازگشت پذیری فرشهای 700 شانه بیشتر از فرش های با شانه و تراکم بالاتر است.

بنابراین اگر فرش شما قرار است پاخور زیادی داشته باشد (مثل مساجد و اماکن عمومی) و یا زیاد اهل تغییر دکوراسیون و یا اسباب کشی هستید و می خواهید که پس از سالها فرش شما نرمی و لطافت و زیبایی خود را حفظ کند شاید فرش 700 شانه گزینه بهتری برای شما باشد.

 

پیش از خرید فرش 700 شانه کاشان نکته زیر را در نظر بگیرید

اگر قصد خرید فرش 700 شانه کاشان را دارید قبل از خرید به این نکته هم توجه کنید که این نوع فرش با اینکه نسبت به فرش 500 شانه از ظرافت نقش و زیبایی بیشتری برخوردار است اما با تمام مزایایی که در بالا به آن اشاره شد، در مقایسه با فرش های 1000 و 1200 شانه از ظرافت نقش و زیبایی کمتری برخوردار است!

پس اگر ظرافت و زیبایی فرش از تمام موارد ذکر شده در بالا برای شما اولویت بیشتری دارد شاید بهتر باشد که به فکر خرید فرش های ماشینی 1000 شانه، یا 1200 شانه  باشید، و یا حتی اگر توان مالی بالایی دارید و به دنبال فرش ماشینی “دستبافت گونه هستید فرش های 1500 شانه کاشان گزینه بهتری برای شما خواهد بود!

 

سخن پایانی:

اگر قصد دارید با ویژگی های فرش 700 شانه بیشتر و به صورت تخصصی آشنا شوید پیشنهاد می کنیم که حتما مقاله “فرش 700 شانه کاشان” را مطالعه کنید.

و در نهایت اینکه آیا فرش 700 شانه بهترین انتخاب برای خرید فرش ماشینی شماست یا نه کاملا بستگی به نیاز و انتظار شما از فرشی که قصد خرید آن را دارید، دارد.

اما به صورت کلی اگر به دنبال فرشی با قیمتی اقتصادی و با ماندگاری بالا هستید فرش 700 شانه می تواند یکی از بهترین گزینه های شما باشد.

 

چرا از سایت قالی کاشان خرید کنم؟

در سایت قالی کاشان شاهد مجموعه ای نفیس از برترین فرش های 700 شانه از سرشناس ترین و مطرح ترین برندهای فرش ماشینی کاشان ( از جمله فرش بزرگمهر کاشان، فرش محتشم کاشان، فرش عقیق کاشان و …) هستید و می توانید ضمن مشاهده و مقایسه این فرش ها با هم، فرش مورد نظر خود را به صورت مستقیم از کارخانه تولید کنند و به قیمت درب کارخانه خریداری کنید، و با ارسال رایگان در اسرع وقت تحویل بگیرید!

مجموعه قالی کاشان با اعتماد کامل به کیفیت و مرغوبیت بالای فرش های عرضه شده در این سایت، با افتخار علاوه بر گارانتی 120 ماهه فرشهای خریداری شده ، خریدهای شما را شامل ضمانت بازپرداخت وجه نیز می کند!

فرش کلاریس، نسل جدید فرش ماشینی

فرش کلاریس کاشان ، جدیدترین تکنولوژی فرش ماشینی است که به تازگی راه خود را به بازار فرش ماشینی کاشان باز کرده است. تنوع طرح و نقش، تراکم بالای رنگ های زیبا، شباهت زیاد به فرش های دستباف و قابلیت بالای سفارشی کردن طرح فرش، از ویژگی های منحصر به فرد فرش کلاریس است. با ورود به دنیای فرش کلاریس تجربه متفاوت و جذابی از فرش ماشینی را پیش رو خواهید داشت.

افزایش ظرفیت تولید فرش ماشینی نسبت به فرش دستباف، باعث کاهش قیمت می شود و افراد بیشتری را قادر می سازد که خانه خود را با طرح ها و نقش های زیبا و منحصر به فرد فرش تزیین کنند. به علاوه اینکه صنعت فرش ماشینی روز به روز در حال تنوع و تکامل است. این ویژگی باعث می شود با دایره انتخاب وسیعی رو به رو باشیم و در نتیجه با هر مدل چیدمان و دکوراسیون منزل، تعداد قابل توجهی قالی وجود داشته باشد تا ما هر کدام را مطابق با سلیقه خود انتخاب کنیم.

در میان این تنوع طرح و نقش، فرش کلاریس، با خصوصیات منحصر به فرد خود، دنیایی از تنوع و جذابیت را مقابل دیدگان خریداران فرش ماشینی کاشان نمایان می کند و به عنوان رقیبی سفت و سخت در مقابل فرش های دستباف قد علم می کند. فرش ماشینی کلاریس، فرشی مختص نسل امروز برای سلایق درجه یک و ناب است. کلاریس از نظر لغوی به معنای خلاق، باصلاحیت و مدرن است و به لحاظ کاربرد در صنعت فرش ماشینی نیز دارای خلاقیت در نسل جدید فرش بوده است.

فرش کلاریس کاشان: تکنولوژی چاپ تصویر بر روی فرش

مهم ترین ویژگی فرش کلاریس نسبت به فرش های دیگر، تکنیک تولید آن است. در روش های بافت غیر کلاریس، فرش با نخ ها و الیافی که از قبل رنگ شده اند، بافت می شود. در هنگام بافت، متناسب با طرح و نقشه فرش ماشینی، نخ ها با رنگ های مختلف وارد فرآیند بافت می شوند. ولی در روش بافت کلاریس اینگونه نیست.

در فرش کلاریس، فرش از ابتدا بدون رنگ و سفید بافت و کامل می گردد و بعد از آن، طرح و نقشه روی فرش بدون رنگ، چاپ می شود. مثالی که می توان در مورد فرش کلاریس به کار برد، پرینتر های رنگی کاغذ است. در هنگام پرینت یک تصویر رنگی، دستگاه پرینتر با توجه به روش چاپ خود، تصویر را با همان طیف رنگی روی کاغذ سفید چاپ می کند.

در دستگاه فرش ماشینی کلاریس نیز همینگونه است. هر تصویری از نقشه فرش دستباف گرفته تا تصویر خود شما با استفاده از تکنولوژی فرش کلاریس قابل چاپ بر روی فرش ماشینی است.

فرش کلاریس ، یک فرش 700 شانه با تراکم 2550 است که همین میزان شانه پایین، در ضخامت بالای فرش نقش مهمی دارد و می توان این موضوع را در نظر گرفت که قابلیت پا خور بودن را دارد. در نتیجه می توان در مکان های شلوغ و پر رفت و آمد نیز پهن کرد. فرش کلاریس ویژگی هایی دارد که می تواند متناسب با آن ویژگی ها، یکی از بهترین اولویت های شما در خرید فرش کاشان باشد. 

 

در سلسله مطالب گذشته درباره نظریات محققان غربی و ایرانی درباره تاریخچه، منشأ و نمادهای موجود در فرش ایرانی سخن گفتیم. همان طور که پیش از این اشاره کردیم، کشف فرش پازیریک نشان داد که نقوش فرش ایرانی، بر خلاف برخی از نظریات غربی، ریشه در تمدن و فرهنگ ایرانی دارد. باغ های فردوس را می توان یکی از دستمایه های تولد نقوش فرش ایرانی دانست. در این مقاله به بررسی نقوش گلستان که از باغ های فردوس ایرانی نشان دارند، می پردازیم.

نقوش فرش گلستان

در مورد این نقش دکتر علی حصوری چنین می گوید : « یکی از نقشه های فرش ایران ، باغی را تصویر می کند که اساساً با نقشه ی فردوس ها که شرح آن در مقاله نمادپردازی و سمبولیسم فرش ایرانی رفت مطابقت می کند. قدیمی ترین توصیف از چنین نقشه ای در تاریخ های اسلامی آمده و توصیف فرشی است که برای کاخ تیفسون بافته شده بود و گلستانی را تصور می کرد . در این فرش انواع گوهر ها و زر و سیم هم بکار رفته بود .

عمده قالی های گلستان باقی مانده، از دوره صفوی به بعد بافته شده ، مخصوصاً نوعی از آن که جزو دسته فرش های شمال غربی ایران به شمار می رود و به طور مشخص دارای نقشه ی گلستان است و دارای چند ( در حدود هفت ) حاشیه ی گل دار و از جمله دارای حاشیه ی پهنی است ،‌ معمولاً پر گل ، درختی با گل و بلبل و متنی که شبکه آبیاری و چند استخر ( آبگیر ) آن را به چند قسمت اساسی ( چهار ،‌ شش ، هشت و امثال آن ) تقسیم کرده و هر قسمت خود دارای شش و گاه چهار قسمت است ، به طوریکه تقسیم بندی با مضارب شش ( یا دوازده یا بیست و چهار ) در آن رعایت شده است .

جوی های آب در نقوش فرش گلستان

حرکت آب در جوی ها با خط های موجی و رنگ آبی نشان داده می شود و در جوی ها ماهی و پرنده وجود دارد . ملاحظه می شود که چگونه نقش باغ مینوی به روی فرش آمده است . بدیهی است که این نقشه در طی تاریخ متحول شده و مخصوصاً از قرن دوازدهم هجری قمری ( هجدهم میلادی ) روایت های جدید و متفاوتی از آن پدید آمده است .
اکنون در کنار فرش ایرانی ( و تحت تأثیر آن در عمده فرش های جهان ) و در حد فاصل حاشیه ها ، نوار ها یا خط های باریکی،‌ گاه تنها با یک ردیف گره وجود دارد که قالی بافان غرب ایران به آنها آب یا راه می گویند که یادگاری از کناری ترین جوی آب شبکه ی آبیاری فردوس ها و راهی که ظاهراً در کنار تمام باغ ها وجود داشته است . تعداد فرش های گلستان باقی مانده در موزه ها،‌ مجموعه ها و بازار های جهان که تا به حال شناسایی گردیده اند، در حدود بیست عدد است .

ارتباط نقوش فرش گلستان با فرش پازیریک

نقشه ی گلستان ، چنان که گفته شد تصویری از فردوس ها و در نتیجه دست کم متعلق به هزاره ی دوم پیش از میلاد است ،‌چیزی که در تصور هیچ یک از محققان قدیم ، از جمله آرتو پوپ نمی گنجید زیرا آنان باور نداشتند که قالی بافی هنر عهد مفرغ است .

همچنان که حتی امروز بسیارند محققانی که آن را ابتکار کوچ نشینان می دانند و تا پیش از کشف پازیریک به پیش از میلاد توجهی نداشتند . اگر فرش پازیریک که در شمال آلتایی کشف شده و متعلق به حدود چهارصد سال قبل از میلاد است ، دارای چند حاشیه و از جمله یک حاشیه ی پهن است ، این تنها تحت تأثیر فرهنگ ایرانی توانسته است شکل گیرد ، چنان که نقش های آن ( نیلوفر آبی ،‌سوار پارسی و گریفین ) هم ایرانی و به قول مکتشف آن یکی رودنکو ، یاد آور تخت جمشید است .

ارتباط نقوش فرش خشتی با نقوش فرش گلستان

اگر شبکه ی باغچه های گلستان را کاملاً منظم و خلاصه کنیم به چه می رسیم ؟ باید هر باغچه بصورت یک مربع یا مستطیل در آید و با حاشیه ای مشخص شود . چنین نقشه ای را در ایران خشتی یا قبقابی می نامند . مخصوصاً نوعی که در چهار محال و سپس بختیاری رایج شده ، می تواند خلاصه ی مستقیمی از نقشه گلستان باشد . باقی ماندن این نقشه به طور شایع در غرب ایران که گهواره های تمدن کهن ایرانی و سنت ویژه ای در بافندگی است ، عجیب نیست . خشتی های قدیم چهار محال ، به شیواترین وجهی حکایت از آن دارد که یادگار نقشه ی گلستان است و همراه تغییر اعتقادات ، کاملاً رنگ تزیینی و بومی گرفته است . حتی نقشه ی معروف سبزیکار در کرمان نیز به شیوه ای دیگر یادآور فردوس های آسمانی است و باغهای زمینی . »

به این ترتیب گروه زیادی از طرح های فرش ایران را می توان در گروه نقشه های گلستان قرار داد . از جمله برخی از طرح های قالیچه های بلوچ خراسان، انواع طرح های یلمه در فارس و چهار محال و بختیاری و حتی نقش معروف لچک و ترنج ، خود زاده ی نقش گلستان است.

 

در مقاله بعدی به نقوش معروف و محبوب لچک و ترنج می پردازیم و به یافته های علمی حصوری در باب آن نگاهی می اندازیم .

در مقاله قبل، برخی از باورهای غلط پژوهشگران غربی درباره نقوش فرش ایرانی را مورد بررسی قرار دادیم و به نقد آن ها پرداختیم. در این مقاله به برخی از نظریه ها که هماهنگی بیشتری با فرهنگ و تفکرات مردم ایران در طول تاریخ داشته است، خواهیم پرداخت و نظر برخی از پژوهشگران ایرانی  را درباره این نظریه ها بیان خواهیم نمود.

نمادپردازی و سمبولیسم در فرش ایرانی

سیروس پرهام در بررسی کتاب قالی های ایرانی ، اثر مایکل هیلمن که آن را پنجمین کتابی می داند که تا کنون فرش شناسان مغرب زمین به استقلال و بطور أخص درباره قالی ایرانی به چاپ رسانده اند، در بررسی فصول چهارم و پنجم کتاب مذکور که به ترتیب با عنوان های «سمبولسیم در طرح و نقش قالی ایرانی معاصر »‌ و «قالیهای ایران و جامعه ی ایرانی » می باشد چنین می نویسد :
« مایکل هیلمن در سر آغاز فصل چهارم ، این نظریه کهنه را که تا چند دهه ی پیش قالی شرقی را در زمره ی صنایع دستی تزیینی و مصرفی قرار می داد و جایگاهش را فروتر از آثار هنری می دانست ، بار دیگر مردود می شمارد .

او با استدلال منطقی و با شاهد آوردن نظریه پردازانی چون اریک شرودر و سید حسین نصر ثابت می کند که طرحهای قالی ایرانی هر چند به قیاس ماهیت انتزاعی خود در بردارنده و بر انگیزنده ی خاصیت های زینتی و آذینی است ، «بیان و نمایش یک فرهنگ خاص و جهان نگری خاص » هست که پس از اسلام بیش از پیش ماهیت رمزی و نمادی یافته و لاجرم پیچیدگی خطوط طراحی و فراوانی نقشمایه ها را غایتی نیست بلکه آنچه از «آشفتگی منظم » تکرار نقشمایه ها خواسته شده ، رسیدن به وحدت است از کثرت .

سپس با تکیه بر نظریه ای که ایران شناس مشهور ریچارد اتینگهاوزن درباره ی هنرهای ایرانی پرداخته ، سنت طراحی قالی ایران را بر اساس سه ویژگی «قوت رنگ آمیزی » و «تجرید گرایی » و «آرمان خواهی » توصیف و تعریف می کند . غلبه ی رنگهای فروزان و گل و گیاه را در طراحی قالیهای ایرانی نشانه ای می داند از «آرمانخواهی » مردمانی که محیط زیست بیشترینشان خشک است و خالی از خرمی . به درستی می گوید که قالی ایرانی خواه ایلیاتی و روستایی و خواه شهری ، اثر از تلاش پایان ناپذیر مردمانی دارد که می خواهند « واقعیت زود گذر و گریزان بهار خرم رنگارنگ را تسخیر کنند » و جاویدان سازند .

این نیز هست که مخلد گشتن نظم و عقل گرایی و آرامش در طرح و نقش قالیهای ایران چه بسا اشاره داشته باشد به قدر و اهمیت این صفات در نزد مردمانی که زندگیشان در طول تاریخ دستخوش بیقراری و نابسامانی و آشفتگی و هرج و مرج ادواری بوده است . چنین است که سمبولسیم و نماد پردازی قالی ایرانی از دیدگاه هیلمن بیشتر جنبه ی سمبولسیم انسانی می یابد تا نماد گرایی یکایک نقشمایه ها . هیلمن در ادامه ی مباحث فصل چهارم کتاب خود یافته های خود درباره ی نماد پردازی و نماد گرایی قالی ایرانی را اندک اندک در حجم تاریخی بسط می دهد و همه ی ابعاد تمدن و فرهنگ اسلامی و بیش از همه معماری را دربر می گیرد .

پیوند نقوش فرش ایرانی با معماری اسلامی

دومین مدخل این فصل پیوند طرح و نقش قالیها و نقوش تزیینی معماری اسلامی است که در پرتو آن پاسخی می توان یافت به پرسش چگونگی نماد پردازی نقوش برخی قالیها . پاسخ را نویسنده در رمز گشایی نقشمایه های رمزی و نمادینی نهفته می داند که معماری بناهای مذهبی ( مساجد و بقعه ها و زیارتگها ) مالامال آنها است و «الهام بخش بسیاری طرح و نقشمایه های قالیبافی بوده است ». چون در مسجد و صحن و شبستان و منارهایش اثری از شبیه سازی صورت و قامت انسانی نیست « یا چیزی که در چشم مردم مغرب زین از شبیه سازی مذهبی اثر داشته باشد »

نماد پردازی بناهای اسلامی ممکن است در بادی امر برای کسانی که جویای نماد های بارز و گونه ای «سمبولسیم گویا و صریح » هستند مبهم و بلکه نامفهوم باشد . آن گاه که از قید و بند زبان صریح سمبولسیم کلیسایی و سنت شمایل سازی مسیحیت رها شویم در مییابیم که گلها و شاخ و برگهای اسلیمی و ختایی کاشیکاریهای بناهای اسلامی و قالیهای اسلامی را زبانی دیگر و غایتی دیگر است که همان تجسم فردوس برین است .

چنین است که نگرنده ی عامی در گسترش پیچان اسلیمی کاشیها و قالیها بهشت برین و عالم ملکوت را در برابر خود می بیند . نویسنده این نتیجه را حاصل می آورد که بسیاری از قالیهای ایرانی چیزی جز تلاش برای شکوفا داشتن گلزارها و بوستانها نیستند و همه را مقصود آن است که آن باغ آرمانی ملکوتی را بر زمین و عالم خاکی شکوفا سازند »

نقشه های فرش ایرانی از کجا می آیند؟

در خصوص چگونگی شکل یافتن نقشه های فرش ایران به ویژه آنچه که در سطور پیش به نقل از هیلمن در بیان نماد باغ آرمانی بر روی زمین و در میان فرش ایرانی گفته شد ، مباحثی نیز توسط کورت اردمان در کتاب مشهور وی «هفتصد سال قالی شرق » عنوان شده است .
اما برای اولین بار دکتر علی حصوری به بررسی دقیقتر این قبیل نقوش در قالی ایران پرداخت و از همانجا توانست ماهیت نقشه های لچک و ترنج و شکار گاه را که از طرحهای بنیادی فرش ایران می باشند آشکار سازد.

نقشه های باغی تجسمی از فردوس

دکتر حصوری درباره نقشه های باغی چنین می نویسد :
« دسته ای از قالی های تاریخی ایران به طور مشخص و به وضوح و دسته ای دیگر تلویحا نقشه ی باغی را تصور می کنند ، نام اصیل ایرانی برای این نقش ها گلستان است که به علت رواج آن در قدیم ، در ترکیه هم به همین نام (gulistan) معروف است .

در دوره ی صفوی ظاهرا آن را گلزار هم می نامیده اند . در روی این فرش صفوی کتیبه ای وجود دارد که یک مصراع آن چنین است :نقش گلزار ز رویش خجل است . متاسفانه عمده ی مترجمان و مولفان معاصر ، به ترجمه از انگلیسی ، فرانسه و آلمانی آن را نقشه ی باغی می نامند ، که زیبا هم نیست . چنان که خواهیم دید می توان آن را فردوس ، پالیز و امثال آن هم نامید . از نخستین دانشمندانی که به این نکته توجه جدی کردند ، باید از آرتور آپهام پوپ نام برد که در جستجوی زمینه ها یا بنیاد های طرح ایرانی ، پیش از هر چیز به نقشه ی باغ ها و تصور ایرانی از باغ فردوس ( Pardise ) که گلستان مینوی است توجه کرد .

فکر باغ را نمی توان از مفهوم فردوس جدا کرد ، زیرا فردوس باغی است عظیم تر ، با زیبایی های پایدار و با جذابیت های گوناگون و فراوانتر . این باغ فردوس یکی از اساسی ترین مفاهیم در تمام فرهنگ ایرانی است و همیشه موقعیتی مرکزی در اندیشه و احساسات ایرانیان داشته است .

نقش آب در فردوس

فردوس دارای سرچشمه آبی است ، ازلی – ابدی. به طوری که همیشه آب در آن جریان دارد و هیچ گاه قطع نمی شود . حرکت آب در باغ فردوس و اصولاً طرح این باغ دارای نظم هندسی بوده است ، به این معنی که شبکه های مستطیل یا مربعی با جوی های آب بوجود می آمد . در عمده آنها چهار جوی و آبگیر هایی وجود داشت به طوریکه جریان آب شبکه ای از چهار گوش ها ( مربع یا مستطیل ) و آب گیرهایی به همین شکل و احتمالاً گرد پدید می آورد که آگر آبگیرها را مرکز الگو قرار دهیم ، باغچه های شش قسمتی پدید می آمد ، به طوری که در چهار طرف هر آبگیر بیست و چهار باغچه مشترک با چهار آبگیر دیگر پدید می آمد .

این نشان می دهد که احتمالاً الگوی دوازده قسمتی که از مبانی تقسیم های ایرانی است در باغ رعایت می شده است . در کنار نخستین دیوار درونی باغ هم جوی آبی ( جزو شبکه ) قرار داشت و در واقع تمام سطح باغ تحت پوشش شبکه های جوی ها بود . مردم نواحی مذکور تا حدود دریاچه ی وان امروز در شمال و تا نزدیکی های دریای مدیترانه در غرب برای تجسم این گلستان مینوی ، نه تنها محیط زندگی خود یعنی آبادی ها و شهرها ، بلکه باغ هایی شبیه فردوس متصور خود ساخته بودند که چشمه ای مهم یا شعبه ای از رود بزرگی به آن راه داشت. آب چشمه یا رود درون فردوس شبکه ای می ساخت که توصیف شد .

حاشیه های فرش ایرانی تجسمی از حصارهای فردوس

فردوس ، چنان که از معنی ریشه آن بر می آید باغی است محصور ، با چند حصار پشت سر هم که یک حصار آن از همه بلند تر و پهن تر ( کلفت تر) است . ( معمولاً هفت حصار ) به طوریکه اهریمن نتواند به آن راه پیدا کند . به طور عمده فردوس هفت حصار داشت که یکی از همه استوارتر یعنی پهن تر و بلند تر بود و پهنای آن گاه غیر قابل باور ، مثلاً شصت ارش ( گز ) ، اما دیواره های پنج تا ده گزی عادی بود . این حصار نه برای جلوگیری از نفوذ دشمن که هیچ دشمنی حتی از دیواری با پهنای ده گز نمی توانست عبور کند، بلکه همان برای دور ماندن از گزند اهریمن بود . حاشیه های مکرر مخصوصاً یک حاشیه ی پهن و مشخص میانی در فرش ایران همین دیوار های مکرر فردوس است .

نقش حیوانات در فردوس

در تجسم مردم از فردوس، انواع حیوانات اهلی و وحشی و گیاهان ، از بهترین انواع وجود دارند و بدون داشتن نیاز ، بدون آسیب اهریمن و مرگ ،‌زندگی شاد و جاودانه ای را می گذرانند . به همین دلیل جای جای آن دارای آبگیر هایی است و در آن ماهی ها و پرندگان آبی زندگی می کنند . بنابراین در باغ فردوس از انواع حیوانات ، مخصوصاً حیوانات وحشی ، ماهی و پرندگان می انداختند . البته ماهی همراه آب و پرندگان هم خود به درون چنین محوطه ی امن وآسوده ای می آمدند ، زیرا فردوس های زمینی هم مقدس بودند و از آنها سخت نگهداری می شد . انواع درختان و گیاهان ، مخصوصاً گل ها را در آن می کاشتند و دقیقاً شکل گلستان یا باغی را می یافت که دارای گل کاری و درخت کاری منظم و مرتب و سنجیده ، با شبکه آبیاری و راه هایی برای عبور و گام زدن داشت . توصیف فردوس ها وآبادی هایی با برخی از این مشخصات در آثار فراوانی آمده است » .

 

 

تا به این لحظه با جزیی از اثار و تفکرات برخی از اندیشمندان غربی در مورد ماهیت نقش های فرش ایران آشنا شدیم و در کنار آن با نظرات محققانه پژوهندگان ایرانی آشنا گردیدیم .
در اینجا با توجه به آنچه از باغ های مینوی و فردوس گفته شد به بررسی این باغ ها بر روی فرش ایران و چگونگی بوجود آمدن نقوش دیگر از آن می پردازیم .

در ادامه با معرفی و بررسی چند جستار جدید در نقش های فرش ایران که توسط پژوهندگان ایرانی انجام یافته ، به اختصار با بیان نماد گونه و رمز پردازانه ی تعدادی از نقش مایه ها نیز آشنا می شویم . هر چند در این مختصر امکان ارائه همه ی این نظرات نیست .

 

 

منبع  سایت بیتوته

در مقاله قبلی، به دسته بندی رایج درباره طرح های فرش ایرانی پرداختیم. بدون تردید ریشه یابی و بررسی دلایل تولد و گسترش و حتی تغییرات طرحهای فرش ایران ، چه از نظر فرم بندی و چه از نظر ریز نقشها و نگاره ها بهترین راه برای طبقه بندی و همچنین نام گذاری تمامی طرح های فرش است .

در این راستا تاکنون مطالعات معدودی توسط کارشناسان مختلف اعم از ایرانی و غیر ایرانی انجام یافته ، اما به دلایلی برخی از این مطالعات از نتایج قابل قبولی برخوردار نبوده اند . عمده ی این مطالعات نیز توسط افراد غیر ایرانی انجام یافته که اصولا با فرهنگ و تاریخ ایران زمین آشنایی چندانی ندارند و لذا نتایج مطالعات آنها در بسیاری موارد به خطا رفته است .

آیا فرش ایرانی منشا ترکی دارد؟

عده ای از محققان که از دنباله روان نظریه منشاً ترکی و کلاً غیر ایرانی فرش هستند، در این راه به مطالعات و استنتاجاتی دست زده اند که به تمامی هویت واقعی طرح های فرش ایران را سراسر مخدوش می سازد . چند سالی است که در مورد زادگان طرح های فرش اظهار نظرهای عجیب دیگری نیز شنیده می شود . اکثر نظرات متوجه دو ایده اصلی است یکی به نظریه «شرق به غرب » معروف است که بر آن اساس الفبای اولیه طراحی به وسیله ی ترکمن های آسیای مرکزی به زنان ایران ، آناتولی و قفقاز انتقال یافته است . عقیده ی دوم در جهت مخالف نظریه ی اول است .

بر اساس نظریه «غرب به شرق » ، طرح ها از آناتولی سرچشمه گرفته و به سرعت در سراسر شرق گسترش یافته اند . بر این اساس حتی گروهی از محققان که طرفدار نظریه ی منشاً ترکی فرش هستند ، در اصل و منشاأ ترکی نقوش فرش ایران و سایر دستباف ها نظیر گلیم به مطالعات خاصی دست زده اند . آنها شروع مطالعات خود را از آثار دوران های بسیار دور انتخاب کرده اند تا به اصطلاح هیچ خدشه ای بر نظرات آنان وارد نگردد .

یکی از این آثار ما قبل تاریخ مربوط به قرن نو سنگی در منطقه ی «شتل هویوگ» ترکیه واقع در جنوب قونیه است و طرفداران منشأ ترکی فرش بر روی این آثار بسیار کار نموده اند . یک گروه کاملا مجهز ، متشکل از باستان شناس ، فرش شناس ، پژوهشگران و استادان دانشگاه به سرپرستی جیمز ملارت در مورد آثار مذکور مدتها مطالعه کردند و نتایج دستاورد خود را به طور مفصل در چهار جلد کتاب منشر ساختند و در نهایت ترکیه را گهواره ی فرش بافی نامیدند و سر منشا بسیاری از نقوش را نیز به آن مرتبط نمودند و حتی «شتل هویوگ » را اولین مرکز فرش بافی در ترکیه معرفی نمودند.

در این میان حتی اشاره ای به ایران نگردید و نویسندگان کتب مذکور برای بسیاری از موارد دلایل پیش پا افتاده ای را بیان نمودند . به عنوان مثال برای اثبات منشا ترکی دستبافها کلمه گلیم را بررسی نمودند . میدانیم که ترکها به گلیم «کیلیم » می گویند . آنان این واژه را در ادبیات خود پی گرفتند و چون ادبیات ترک د راین مورد خالی بود از ادبیات فارسی کمک گرفتند . آنان به شعر فردوسی و دیگر شاعران عصر غزنوی استناد کردند و استنباط نمودند که منظور این شاعران از گلیم ، کیلیم بوده است و در نتیجه ریشه ی این لغت ترکی است و بنابراین اصل و منشا این دستباف نیز ترکیه بوده است . اما مهمترین از آن اینکه نقوش دیوار های شتل هویوگ را به نحوی رندانه باز سازی کردند و شباهت هایی تحمیلی میان آن نقوش و گلیم های امروزی ترکیه ) به دست داده اند و نتایج مطلوب خود را به دست آورده اند .

آیا فرش شناسان غربی درباره فرش ایرانی به نتایج درستی رسیده اند؟

به طور کلی تا قبل از دهه ی هشتاد و شاید هم دهه ی 70 میلادی علاقه زیادی به بررسی منشا طرح ها وجود نداشت و اغلب مطالعات انجام شده سابقه ای بیشتر از صدر اسلام را در بر نمی گیرد و بسیاری نیز بر این عقیده اند که منشا همه ی طرح ها را باید از زمان اسلام مورد بررسی قرار داد و عبارت هنر اسلامی را معرفی می کنند . تنها در طی 20 سال گذشته است که برخی از فرش شناسان با مطالعات خود به نتایج دیگری دست یافته اند . دکتر سیروس پرهام در مقاله ای انتقاد گونه چنین به تجربه و تحلیل عملکرد غربیان پرداخته است .

« جهد شتابزده ی بیشترین فرش شناسان باختری در رمزگشایی نقشهای قالی ایرانی و گشودن طلسم ترکیب خطوط در هم پیچیده ی اسلیمی و ختایی ( که به ظاهر از هر گونه معنا و مفهوم تهی است و به گفته ی هاکسی « زندگی چون طرح و نقش قالی ایرانی است : زیبا ، ولی بی معنی »)، قصه ای است دراز که به چند دلیل عمده تاکنون راه به جایی نبرده و جز یکی دو تن همه در این راه پر پیچ و خم به بیراهه افتاده اند .

اساسی ترین علت ناکامی ، بیگانگی اکثریت عظیم فرش شناسان غربی است از تمدن و فرهنگ ایرانی که نقوش قالی نیز چون دیگر هنر ها ، در طول سده ها و بسا که هزار ها ، از تار و پود پیدا و نهانی همین تمدن و فرهنگ پدید آمده است . تلاش در سنجیدن و باز نمودن نقشمایه های نگارین ناآشنا با ساده اندیشی آغاز گشت که از جهتی زاده ی اعتقاد به برتری تمدن و جهان نگری غرب بود .

از پس این پندار ، کلید های رمز قالی شرقی به جای آنکه در ژرفنای تمدن کهن خاور زمین جستجو گردد در لا به لای اندیشه های نو یافته ی باختری کاویده شد . پژوهش در سیر تحولی نماد پردازی مغرب زمین ، جایگزین کند و کاو در اندیشه های رمزی و نمادی و اساطیری مشرق زمین گردید و نمادهای شرقی به قیاس مفاهیم نمادی غربی به سنجش در آمد .

چنین بود که نقشمایه ی بید مجنون ، که در نزد بیشتر مردم غرب «بیدگریان» خوانده می شود ، نقشمایه ای پنداشته شد مالامال غم و اندوه و قالیهایی را که این نقشمایه بر آن بود « فرش عزا » خواندند که برای پوشش قبر و مراسم سوگواری بافته شده است ! هم در این مرحله ی آغازی بود که نگاره های سه گوش سر و گردن تجرید یافته ی جانوران ، «کلید یونانی » و «قلاب » نام گرفت و نقشمایه ی چهار بازویی میانه ی ترنج های قالیهای فارس «خرچنگ»و «رتیل» پنداشته گشت !

آیا نقوش فرش ایرانی از دیگر کشورهای مشرق زمین می آید؟

مرحله دوم کند و کاو را پژوهندگانی آغاز نهاده اند که سرانجام در یافته بودند که کلید رمز نقشمایه های شرق را نمی توان در فضای فرهنگ غرب جستجو کرد . اما به مصداق حکایت ملانصرالدین که کلید خانه اش را در جای تاریک کوچه گم می کند ولیکن در گوشه ی روشن دنبال آن می گردد « چون روشنتر است » اینان نیز راه نزدیکتر و آسانتر و روشنتر را پیش گرفتند و آسیای صغیر و سپس آسیای میانه را نه همان خواستگاه قالیبافی که مهد نقش مایه های قالی بافی پیش از روزگار صفویان بر شمرده اند . ( اصحاب پان تورکیسم البته در این میان دستی داشته اند ) .

مرحله سوم هنگامی اغاز گشت که تنی چند پژوهش ژرفتر و گسترده تر در فرهنگ مشرق زمین را واجب دانستند تا به اصل و منشأ این نقوش معمایی نزدیکتر شوند . چون سرزمین هند به سابقه استعمارگری اروپائیان به غرب نزدیکتر بود و آشناتر ، ابتدا شبه قاره هند را در نور دیدند و به وجد آمدند و در سیر و سفر سر مستانه چندان دور رفتند که به چین و آئین بودا هم رسیدند ، بسیاری طرح و نقش ها که هنرمندان و صنعت گران ایرانی به روزگار سلاطین مسلمان کشمیر در طول سده ی نهم هجری و سپس به همراه همایون پادشاه گورکانی در نیمه های سده ی دهم به هند برده و ترویج کرده بودند ، مغولی خوانده شد و دست پرورده ی پادشاهان گورکانی .

اما مرحله چهارم « طلسم گشایی » در فضای پژوهشی خاصی بنیان گرفت که به واقعیت های تاریخی نزدیکتر بود ، چون تکیه بر پژوهش های گسترده اسلامی داشت . از آنجا که جز قالی پازیریک ، هخامنشی ، تمامی نمونه های به دسترس افتاده ، پس از اسلام بافته شده بود ، همگی طرح و نقش های قالی بافی در پرتو اندیشه های و تعالیم اسلامی به بوته سنجش نهاده شد . دست آورد پژوهشی این مرحله بسیار پر بار بود ، و لیکن آن عیب را داشت که همه چیز را در تاریخ پس از اسلام می جست ، تو گفتی که قالی بافی پس از اسلام پدیدار گشته و پیش از آن هیچ نبوده است .

نویسنده در ادامه اضافه می نماید که ترتیب این مراحل چهار گانه بنا بر تقدم زمانی نیست و گاه دو یا سه مرحله همزمان تحقق یافته و مرحله آغازی نیز از اوایل سده ی مسیحی حاضر تا به امروز در محافل و نشریه هایی همچنان بر دوام مانده است .»

در مقالات بعدی به نظریات فرش شناسان ایرانی می پردازیم و نقطه نظر آن ها را درباره این که نقوش فرش ایرانی از کجا می آیند مورد بررسی قرار می دهیم.

 

منبع  سایت بیتوته

فرش ایرانی دنیای پر رمز و رازی دارد. نقش های زیبا و دلربای این دردانه های هنر، هر کدام دنیایی هستند از مفهوم و طراوت و خلاقیت. در این مقاله قصد داریم به این دنیای زیبا با نگاهی عمیق تر بنگریم و با وسواس به کنکاش در انواع طرح های فرش ایرانی بپردازیم. با ما در این مقاله همراه باشید.

فرش های ایرانی و طبقه بندی آن ها

نقوش فرش ایران و نگاره های تزیینی آن و از همه مهمتر مفاهیم بنیادی و شاید هم راز آمیز آنها ، از جمله مباحث تخصصی فرش ایران می باشد که در طی چند دهه ی اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است .

از برکت بسیاری از این مطالعات در برخی موارد رمز پردازی و نماد گرایی نقوش فرش ایران نیز آشکار گشته و نتایج حاصله افزون بر سایر دلایل، بر ارزشهای هنری فرش ایرانی افزوده است ، قبل از پرداختن به مباحث جدیدی که در طی سالهای اخیر برای طبقه بندی فرشهای ایران مورد توجه قرار گرفته و همچنین مروری بر نظریات کارشناسان غربی در مورد نقشه های فرش ایران ، به معرفی یک طبقه بندی قدیمی از طرحهای فرش ایران می پردازیم که بیش از دو دهه از عمر آن می گذرد و می توان گفت امروزه مورد توجه و استفاده اغلب طراحان و تولید کنندگان فرش قرار گرفته و در مدارس و دانشگاهها نیز به عنوان طبقه بندی اصلی طرحهای فرش ایران معرفی می گردد .

در خصوص طبقه بندی صحیح و اصولی طرح های فرش ایران و همچنین مبانی بنیادی آن تا چند سال اخیر کار چندانی صورت نگرفته بود ، اما به تدریج مطالعات انجام شده به ویژه توسط کارشناسان و محققین ایرانی که متاسفانه هنوز از طرفداران زیادی برخوردار نیست، می رود تا دنیای جدیدی را از طبقه بندی علمی – هنری – طرح های فرش ایران را ارائه دهد .

در این طبقه بندی بدون توجه به دلایل شکل گیری و پیدایش طرحها و نقش ها و حتی ریز نقش های مورد استفاده در فرش ، فقط با توجه به نوع آرایه ها و تزیینات طرح و همچنین اشکال تقلیدی به کار رفته و حتی با توجه به نوع تقسیم بندی متن فرش و جای گیری اشکال و تصاویر در آنها به دسته بندی طرح های فرش ایران پرداخته اند و سپس با قیاس کلیه ی طرح های سایر فرش ها و توجه به وجوه مشترک طرح در هر فرش با طبقه بندی مذکور ، به اصطلاح تمامی طرح های فرش ایران را در این فهرست گنجانیده اند. در اینجا با این طبقه بندی آشنا می شویم .

بر اساس این طبقه بندی طرح های فرش ایران به 19 دسته اصلی طبقه بندی و هر یک نیز به چند شاخه ی کوچکتر تقسیم می گردند که عبارتند از:

دسته 1: طرح های افشان

در این طرح کلیه ی بند ها و نگاره های فرش پیوستگی و ارتباط کاملی دارند به نحوی که به نظر می رسد نقاش از هنگام شروع طرح تا پایان آن قلم از کاغذ بر نداشته و یک ارتباط مداوم بین قسمتهای مختلف نقش بوجود آورده ، به عبارت ساده تر همان گونه که از نام نقوش این گروه پیداست ، تمامی گل و برگ ها و بند های موجود در طرح ، در متن فرش پراکنده و افشان شده اند . طرحهای افشان اصولاً به گونه ای طراحی می شوند که هیچ یک از گل و برگها قرینه نداشته و اصول قرینه نگاری در آن وجود ندارد . انواع مختلف طرح های افشان عبارتند از : افشان دسته گلی ، افشان حیوان دار ، افشان ختایی و ...

 

 

دسته 2: طرح های اسلیمی

 

قالب اصلی این طرح بر مبنای گردش های منظم و بغایت سنجیده ی بند های اسلیمی است . از آنجایی که اسلیمی خود دارای انواعی است لذا با توجه به نوع و شکل آن نیز می توان طرح های اسلیمی را طبقه بندی نمود . معروفترین طرح آن ، اسلیمی جهان اژدر است . در این نوع اسلیمی به دو شاخه تقسیم شده و حالتی شبیه به فکین اژد ها را به وجود می آورد . انواع مختلف طرح های اسلیمی عبارتند ار : اسلیمی بندی ، اسلیمی افشان ، اسلیمی لچک و ترنج

 

دسته 3: طرح های شاه عباسی

اساس کلیه طرح های شاه عباسی بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی در این طرح است . در این طرحها گل های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاه تلفیق آنها با اسلیمی ها ، انواع مختلفی از نقوش فرش را ارائه می دهند . انواع طرح های این گروه عبارتند از : لچک و ترنج شاه عباسی ، افشان شاه عباسی ، شاه عباسی درختی ، شاه عباسی شیخ صفی ، شاه عباسی جانوری و ...

 

دسته 4: طرح های آثار باستانی و ابنیه اسلامی

کلیه ی طرح هایی که ملهم از نقوش و اشکال تزیینی بناها ، عمارات و کاشی کاری های آنها می باشند در این گروه جای دارند . البته طراحان فرش در برخی از طرح های اصلی نقوش این بناها حسب سلیقه ی خود تغییراتی را وارد نموده اند اما ساختار و تشابه اصلی طرح فرش با طرح اصلی بنا کاملا حفظ گردیده است .
معروفترین طرح های این گروه عبارتند از :
گنبد مسجد شیخ لطف الله ، سردر امامزاده محروق ، گنبد مسجد امام ، تخت جمشید ،‌ طاق بستان مسجد جامع اصفهان و ...

 

دسته 5: طرح های بته ای (بته جقه)

 

کلیه طرح های این گروه بر مبنای کاربرد بته جقه است و به انواع و اقسام مختلف به تزیین متن و حاشیه فرش با بته جقه ها می پردازد . انواع مختلف طرح های بته جقه ای که هر یک به گونه ای شیوه یافته اند عبارتند از : بته میری ، بته خرقه ای ، بته قلمکار، بته کردستانی و ...

 

دسته 6: طرح های اقتباسی

گفته می شود اغلب طرح های این گروه شباهت زیادی با طرح های فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها دارد و به همین دلیل آنها اقتباسی می نامند مانند طرح های معروف به قفقازی و گوبلنی

دسته 7: طرح های واگیره ای (بندی)

طرح اصلی آن به گونه ای است که سراسر فرش هم از جهت طول و هم از جهت عرض به قطعات منظم تقسیم شده و هر قسمت توسط خطوط و یا بند هایی به قسمت همجوار می پیوندد و به این ترتیب از به هم پیوستن این قسمت ها و بند های آنها کل طرح بوجود می آید . طرح های اصلی این گروه عبارتند از : بندی اسلیمی ، بندی خشتی ، بندی ترنجدار ، بندی شیر و شکری ، بندی شاخه گوزنی ، بندی دسته گلی ، بندی مینا خانی و...

 

دسته 8: طرح های درختی

در طرح های این گروه درخت و درخچه های کوچک و بزرگ به ویژه به صورت انفرادی ترکیب اصلی را تشکیل داده اند و با اجزای دیگری ترکیب شده اند. معروفترین طرح های این گروه عبارتند از : درختی سبزیکار ، و درحتی حیواندار.

 

دسته 9: طرح های شکار گاهی

بنیاد اصلی این گروه از طرحها نمایش صحنه های شکار و شکار گاه است . به نحوی که در قسمتهای مختلف طرح یک سوار کار با وسیله ای همانند تیر و کمان یا نیزه مشغول شکار آهو و یا سایر جانوران است .

 

دسته 10: طرح های ترکمن

طرح های ترکمن همگی در گروه نقوش هندسی قرار دارند و به صورت ذهنی بافته شده اند . معروفترین طرح های ترکمن در ایران که در این گروه نام برده می شوند ،عبارتند از : غزال گز، قاشقی، آخال و ...

 

دسته 11: طرح های ماهی در هم

 

طرح ماهی در هم از قدیمی ترین و رایج ترین طرح های فرش ایران است . این طرح اغلب به صورت یک واگیره می باشد و بافنده همان واگیره را در طول و عرض فرش تکرار می کند . در این طرح یا واگیره یک حوض به صورت لوزی با چهار برگ – ماهی در اطراف آن مشاهده می شود .

طرح ماهی در هم در نقاط مختلف ایران به نامهای مختلفی مشهور است . مهمترین انواع آن عبارتند از :
ماهی فراهان ، ماهی زنبوری ، ماهی کردستان و ریز ماهی

 

دسته 12: طرح های گل فرنگ

کلیه طرح های این گروه بر مبنای گلهای طبیعی بویژه گل رز با رنگهای بسیار روشن نظیر زرد ، آبی و سرخ می باشد . انواع طرحهای گل فرنگ عبارتند از: گل فرنگ بیجار ، گل فرنگ دسته گلی گل فرنگ گل و بلبل ، لچک و ترنج گل فرنگ ، افشان گل فرنگ و ...

 

دسته 13: طرح های قابی (خشتی)

متن فرش در این طرح ها به قسمتها یا قابهای مختلفی تقسیم گشته که به طور منظم در کنار هم قرار دارند و در داخل هر قاب با گل و برگ های مختلفی تزیین شده است . معروفترین طرحهای قابی عبارتند از: قابی بختیار و قاب قرانی

 

دسته 14: طرح های گلدانی

ویژگی اصلی این طرح وجود یک یا چند گلدان در اندازه های مختلف است که تمام متن فرش را می پوشاند . اما اغلب طرحهای گلدانی دارای گلدانی بزرگ در یک طرف فرش هستند که شاخه های گل های آن تمام متن فرش را می پوشاند . معروفترین طرحهای گلدانی عبارتند از :
گلدانی هزار گل ، گلدانی محرابی ، گلدانی ظل السطانی

دسته 15: طرح های محرابی

طرح اصلی در این گروه بر مبنای محراب است . همان مکانی که در مساجد ، مکان نمازگذاران امام جماعت است . در این طرحها معمولا محراب را با تزییناتی از قبیل قندیل ، گلدان ، و حتی درخچه های کوچک می پوشانند و گاه دو طرف محراب را با ستونهای بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد نشان می دهند انواع طرحهای این گروه عبارتند از : محرابی قندیلی ، محرابی گلدانی ، محرابی درختی

 

دسته 16: طرح های ایلی و عشایری

این طرح ها عموما توسط عشایر ایران بافته می شوند و اغلب نگاره ها و تزیینات طرح ملهم از ذهن قالیبافان است . در این طرح ها قرینه بودن چندان معنا ندارد و ختی همین ویژگی و سادگی نقوش از عوامل اصلی زیبایی طرح های این گروه است . طرح های فرش عشایر قشقایی ، شاهسون ، بلوچ و ... در این گروه جای می گیرند .

 

دسته 17: طرح های محرمات

در این طرح کل متن فرش از جهت طولی به چند ردیف موازی تقسیم میگردد و درون این ردیفها با نگاره هایی همچون بته جقه ، انواع اسلیمی و یا ختایی و گل و برگهای دیگر تزیین می گردد . به عبارت دیگر متن فرش به صورت راه راه می باشد ، محرمات بته جقه ای معروفترین طرح این گروه است.

 

دسته 18: طرح های هندسی

همان گونه که از نام طرح های این گروه پیداست ، کلیه نقوش این گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود می آیند . مهمترین انواع طرحهای هندسی عبارتند از :
هندسی کف ساده ، هندسی جوشقان ، هندسی خاتم شیراز ، هندسی لچک و ترنج و هندسی قابی

 

دسته 19: طرح های تلفیقی

طرح های این گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرح های مختلف بوجود آمده است و دهها و بلکه صدها نوع از آن را می توان در میان مناطق مختلف ایران مشاهده کرد . برخی از طرح های تلفیقی به جهت تلفیق زیبا و صحیح نقوش مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند . اما برخی از آنها ناشی از تلفیق نابهنجار چند طرح می باشند . گونه های مختلفی از طرحهای تلفیقی را می توان نام برد مانند لچک و ترنج تلفیقی ، تلفیقی دسته گلی ،تلفیقی گل فرنگ ، تلفیقی هندسی و ...

 

دسته بندی های دیگر از طرح های فرش ایران

آنچه که شرح آن رفت در واقع یک طبقه بندی ساده و قدیمی از طرحهای فرش ایران بود که هم اکنون نیز مورد استفاده بسیاری از طراحان و حتی کارشناسان فرش قرار می گیرد . عده ای تغییرات خاصی در این طبقه بندی به وجود آورده اند و تعداد این گروه را به 20 الی 25 گروه گسترش داده اند .

عده ای دیگر شیوه ی به اصطلاح علمی تری را در پیش گفته اند و گروههای اصلی را به دو یا سه طرح اصلی تقسیم نموده اند .

یک گروه را را طرحهای الهام یافته از طبیعت دانسته اند و گروه دوم را طرحهایی می دانند که علت اصلی بوجود آمدن آنها خلاقیت هنری بوده ، به اصطلاح عامل خلق آنها بشر بوده است مانند طرحهای مشهور به ابنیه تاریخی ، طرحهای ذهنی عشایری ، طرحهایی که به نام شهر ها شهرت یافته اند و طرحهای تلفیقی ، سپس کلیه طرحهایی را که قبلا نام برده شد در ذیل هر یک از این دو گروه قرار می دهند .

اما صرف نظر از نحوه ی تقسیم بندی ، اغلب اینان تحت تاثیر همان گروهای اصلی نام برده شده قرار داشته و هر یک به شیوه ی دیگری سعی داشته اند همان طبقه بندی قدیمی را به شکل جدیدی ارائه نمایند و به همین دلیل است که در نام گذاری طرحهای اصلی و گروهای فرعی هر یک ، تفاوت خاصی مشاهده نمی شود .

 

منبع: سایت بیتوته